نیویورک تایمز نوشت، رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه، که با رویاهای خامی چون احیای امپراتوری عثمانی، دوستانش را از کف داد و دشمنان تازه ای تراشید، اکنون به اندیشه افتاده تا با اصلاح روابط با برخی دولتها آب رفته را به جوی بازگرداند، اما پاشنه آشیل او که به شیوه های غلط گذشتگانش حکومت می کند، اقتصاد داخلی است که رو به وخیمتر شدن می رود.در همین رابطه،نیویورک تایمز از هنر بی بدیل اردوغان در دشمن تراشی و از کف دادن دوستان ترکیه نوشت.
این روزنامه آمریکایی در تفسیری با عنوان ‘اردوغان و هنر بی بدیلش در دشمن تراشی و از کف دادن دوستان’، به قلم ‘سابرینا تاورنیز′ نوشت:کشور ترکیه سالگرد فتح ‘استانبول’ به دست امپراتوری عثمانی را با مراسمی پر شکوه و جلال در این شهر جشن گرفت.این مراسم با حضور میلیون‌ها تن از مردمی که پرچم کشورشان را در دست تکان می دادند، برگزار شد و بگونه ای برنامه‌ریزی شده بود که واقعه تاریخی فتح غرب مسیحی بدست نیاکان مسلمان ترکها هرچه پر ابهت تر متجلی شود.این مراسم با پرواز نمایشی یک فروند هواپیمای جت جنگی بر فراز آسمان شهر و به تصویر کشیده شدن مراسم فتح استانبول و با اجرای مراسم آتش بازی و نورافشانی همراه بود.
مراسم که با به تصویر در آوردن پیروزی‌های تاریخی کشور همراه بود؛ به گونه‌ای طراحی شده بود تا وحدت ملی و فرماندهی کشور را برای حرکت به سمت احیای عظمت تاریخی گذشته را به تصویر بکشاند.رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه در جمع جمعیت خروشان حاضر در این مراسم در سخنانی گفت:معنای این فتح این است: دیوارهایی که غرب تصور می کرد غیر قابل نفوذ است در نوردیده شد.وی افزود،در این فتح یک سلطان ۲۱ ساله، «بیزانس» را به زانو در آورد. اما همه این جلوه گری ها و بلندپروازی ها، به یک باره با واقعیاتی تلخ به زمین می خورد.اردوغان که همواره در سراسر دوره کاری‌اش مدعی بوده است که در سیاست خارجی پیرو سیاست مشکلات صفر با همسایگان است، حال ظاهرا در باتلاق مشاجرات و منازعات تقریبا با همه و در همه جا فرو غلتیده است .فقط مبارزان کرد و اسلامگرا در طول سال گذشته ۱۴ فقره حملات پراکنده در نقاط مختلف کشور انجام دادند، که حاصل مجموع آنها ۲۸۰ کشته و نیز افشاندن بذر وحشت و ارعاب در کشور بود.این خشونت‌ها همه گردشگران خارجی را به رعب و وحشت افکنده است و در نتیجه آن اقتصاد ترکیه که سهم مهمی از درآمدش از راه توریسم حاصل می شود بشدت متزلزل شده است.
سیل وقوع این حوادث، اردوغان را در میان دوستانش منزوی ساخته است.ترکیه چندان در مبارزه با داعش جدی نیست و همین تعلل عامدانه متحد قدیمیش آمریکا را رنجانده است .البته آنکارا اخیرا تصمیم گرفت که در میدان مبارزه با داعش قدری جدی عمل کند، اما گویی این مبارزه مشکلاتی جدید برای ترکیه آفرید. ترکیه اعلام کرد که معتقد است گروه داعش مسئول حمله انتحاری به فرودگاه اصلی استانبول بوده است، که ۴۴ کشته برجای گذاشت. فرودگاه استانبول شاهرگ حیاتی اقتصاد در هم شکسته ترکیه است.اصولا هنر بی‌تدبیری سیاسی اردوغان، دشمن تراشی است.اردوغان جنگ ساکت شده آنکارا را با کردهای استقلال طلب در جنوب شرقی کشور زنده کرد و سبب شد تا صدها تن از غیر نظامیان در این مبارزه که از تابستان گذشته آغاز شد جان خود را از دست بدهند. اردوغان مسکو را هم با ترکیه دشمن کرد و پاییز گذشته یک فروند هواپیمای جت روسیه را که سرگردان وارد حریم هوایی ترکیه شده بود سرنگون ساخت.اردوغان آنقدر منزوی مانده است که هفته گذشته حاضر شد با روسیه که هواپیمای آن را ساقط کرده بود و نیز با اسرائیل که در سال ۲۰۱۰ تعداد ۹ فعال ترک را در یک فروند ناوچه در حومه ‘غزه’ تحت محاصره کشته بود، پیمان صلح ببندد.
اردوغان در حالی وارد این پیمان‌های صلح شد که قبل از آن خطاب به رای هندگان ترکیه ای طرف‌های این پیمانها را نکوهش کرده بود.اردوغان که روزگاری نه چندان دور آنقدر ترکیه را تعالی داد که این کشور الگوی یک دموکراسی اسلامی در جهان نگریسته می شد، اکنون خود بطور متناوب نهادهای دمکراتیک کشور را هدف فشار و سرکوب قرار می دهد. سردبیر مطرحترین روزنامه ترکیه از کشور گریخته و سردبیر نشریه دیگری از همین دست نیز به دست محاکمه سپرده شده است . اتهام هر دو افشای اسرار حکومتی است .اردوغان ابدا تاب تحمل انتقاد را ندارد. او یاران قدیمیش را از حلقه داخلی خود پاکسازی کرده است و منصب آنها را به مردان ‘بله قربان گو’ سپرده و در بسیاری از موارد هم خویشاوندانش را در این مناصب جای داده است. برادر زن اردوغان وزیر انرژی است.اردوغان دچار توهم توطئه شده است و دائما در صحبت هایش در تلویزیون خطاب به مردم این گونه وانمود می کند که قدرت‌های خارجی دارند نقشه می ریزند تا حکومت او را سرنگون سازند .
اردوغان از یک خانه محقر در مرکز شهر آنکارا به کاخ مجلل (ریاست جمهوری) در آستانه شهر، که معماری آن برگرفته از سبک معماری منطقه ‘خلیج فارس ‘ است نقل مکان کرده است. ساختمان های قهوه ای و صورتی رنگ که مخصوص کارکنان دفترش است، مزین به محوطه های فراوانی است که کارکنان کاخ ریاست جمهوری داخل آن با مینی بوس جابجا می شوند.اردوغان اکنون هدف جدیدی را در افق چشم انداز خود دارد: انتقال سیستم حکومتی پارلمانی ترکیه به سیستم ریاست جمهوری با این هدف که بتواند راه برای ریاست جمهوری مادام العمر خود مسطح کند.
دقیقا در شبی که فرودگاه استانبول هدف بمب گذاری قرار گرفت، پارلمان که در سلطه حزب حاکم به رهبری اردوغان قرار دارد تا ساعت ۵:۴۵ صبح مشغول کار بود تا قانون فراگیری را به تصویب برساند که راه را برای تغییر قانون اساسی و مادام العمر ساختن ریاست جمهوری اردغان هموار سازد.برای اصلاح قانون اساسی صدها قاضی از دو دادگاه که بالاترین دادگاههای عالی ترکیه هستند، پاکسازی شدند.چه شد که ترکیه عضو ‘ناتو’ و هشتمین اقتصاد بزرگ قاره اروپا با جمعیتی معادل جمعیت آلمان، کارش بدین جا رسید؟مطمئنا در ریشه یابی این معضل به همان میزان که باید اردوغان را مسبب دانست، به همان اندازه هم باید جغرافیای بدشگون ترکیه را دخیل دانست.ترکیه در خاورمیانه پرتلاطم آشوب زده قرار دارد.گویا اردوغان ۹ جان دارد. او از هر بحرانی که با آن روبرو بوده جان سالم بدر برده است و حال در بسیاری از جبهه های منازعه به گوشه‌ای رانده شده است، از جمله دسته بندی عمیق جامعه ترکیه که خود او نقش بسزایی در خلق آن داشت .’سولی اوزل’ ستون نویس ترک و استاد دانشگاه ‘قدیر خاص’ استانبول در باره اردوغان می گوید، اردوغان هنوز هم محبوبترین رهبر سیاسی است اما مردم ناراضیند. بیشتر مردم فکر می کنند که اوضاع کشور سست و غیرقابل دفاع شده است.
اردوغان ۶۲ ساله یکی از سیاستمداران با استعداد و خلاقی است که ترکیه تا به حال به خود دیده است.او بزرگ شده یک محله فقیرنشین استانبول است و از همین محل به اوج قله های قدرت دست یازید و از سال ۲۰۰۲ به بعد بی امان انتخابات به انتخابات را پشت سر هم یکی پس از دیگری برد. او در انجام امور مهم کشوری موفق شده است که هیچیک از مقامات سلف او قادر به انجام آن نبوده اند، شامل دریدن نظام حکومتی سخت و جمود یافته و کلاسیک کشور .اردوغان در همین راستا ارتش را که در امور سایر کشوها دخالت می کرد، به سربازخانه ها بازگرداند و فتح باب نظام دیوان سالاری در ادارات شد و سیستمی را اصلاح کرد که از دیرباز طبقه متوسط جامعه که از محرومان اما از دینداران جامعه هستند، بشدت به آن بدبینند.
در سالهای اولیه نخست وزیری اردوغان، اقتصاد رشدی غرش گونه یافت و سطح درآمدها ناگهان بالا رفت و همین بهبود اوضاع اقتصاد و معیشت مردم محبوبیتی دوچندان برای اردوغان خرید.اما دوست و دشمن به این حقیقت اعتراف می کنند که نقطه ضعف بارز اردوغان در این است که او قویا با دشمنانش دشمنی می کند، اعم از اینکه این دشمن واقعی باشند یا فرضی و اوهامی .همین نقطه ضعف پایش را لنگ کرد. او با توهم احیای عظمت امپراتوری عثمانی، در این روند به نهادهایی که وجودشان برای یک دموکراسی کارآمد حیاتی بود، زیان سنگین وارد کرد.مشاوران اردوغان می گویند، نهادهایی مانند مطبوعات آزاد و دستگاه قضا هرگز آنقدر آزاد نبوده اند که درست کار کنند. آنها می‌گویند که دولت اردوغان حقیقتا در خطر بوده و اصلاحات برای ساماندهی دستگاه قضا هم شکست خورده است.
اردوغان در پی بازگرداندن آب رفته به جوی
‘ایلنور سویک’ از مشاوران ارشد اردوغان می گوید که نزدیکی اردوغان به روسیه و اسرائیل در راستای استراتژی او برای بازگرداندن آب رفته به جوی است. امکان دارد بزودی حرکتی مشابه نیز به منظور فرونشاندن برخی از طوفانهایی انجام گیرد که اردوغان خود مولد آنها بوده است .از جمله این طوفان‌ها بحران روابط با مصر است که اردوغان در سال ۲۰۱۳ بر سر خلع ید ‘محمد مرسی’ اولین رئیس جمهوری منتخب به شیوه دمکراتیک مصر، روابطش با قاهره تیره شد.
سویک توضیح می دهد ترکیه به یک سری تغییرات در سیاست خارجی، مطبوعات و بسیاری از دیگر شئون جامعه نیاز دارد و به نظر من اردوغان به این اصلاحات دست خواهد زد.اردوغان در بدو امر فردی بیگانه با سیاست بود، اما او در عین حال یکی از بنیانگذاران ‘حزب عدالت و توسعه’ بود.
این حزب یک ماشین سیاسی متنوع و فراگیر مردمی است و تبحر شگرفی در پیروزی در هر انتخاباتی را دارد البته نه با تقلب ؛ که با سخت کوشی .اردوغان برای مهار کردن دیوانسالاری اداری ترکیه ائتلافی با یک گروه گمنام به رهبری ‘فتح الله گولن’ تشکیل داد و با این ائتلاف مسئولان پلیس و دستگاه قضا را با افرادی از این ائتلاف که دارای تحصیلات عالیه بودند، منصوب کرد.اردوغان به اعتراف دوستانش باور داشت که حزب عدالت و توسعه یک حزب اسلامی است نه دموکراتیک.اردوغان با مهار کردن اقتدار ارتش، در واقع کنترل کننده اصلی قدرت خود را هم از بین برد.
به مرور زمان هرقدر محبوبیت اردوغان بیشتر و بیشتر می شد و در هر انتخاباتی پشت سر هم برنده جمعیتی عظیمتر و حتی اکثریت قاطع آرا می شد، او مصممتر می شد که دیگر وقتش رسیده رفتاری ‘بلشویک’ گونه از خود بروز دهد. اردوغان معتقد بود که او تجسم خواست و اراده مردم است.با این وجود بسیاری از صاحب نظران سیاسی معتقدند که ریشه تمام مشکلات ترکیه مربوط به اردوغان نیست بلکه خود جامعه ترکیه هم در خلق مشکلاتش دخیل است.هاکان آلتینای مدیر دانشکده اروپایی علوم سیاسی در دانشگاه ‘بغازیچی’ در استانبول در این باره می گوید ما اردوغان را ریشه مشکلات کشور می دانیم در حالیکه او از برخی ابعاد محصول همین جامعه است.
او مخلوق دستان ماست. ما سخت افزار دموکراسی را داریم مانند نهادهای دمکراتیک و برگزاری انتخابات، اما نرم افزار آن را نه. ما همیشه به وضع موجود خشنود و بیش از حد مشتاق تسلیم شدن در مقابل قدرت مطلقه حکومت بوده ایم.امروز اردوغان همان خلق و خوها و شیوه های بد و نادرست را در حکمرانی پیاده می کند که رهبران سابق ترکیه اعمال می کردند، در حالیکه اردوغان با این آرمان جانشین آنها شد که این سنت غلط را بشکند.اردوغان نیاز به یار و متحد دارد و بر همین اساس با ارتش تشکیل ائتلاف داد.
رئیس ستاد مشترک ارتش شاهد مراسم عقد ازدواج دختر اردوغان بود، در حالیکه همزمان ملی گراهای افراطی کشور امروز به عنوان ‘شورشی’ و ‘یاغی’ طرد شده اند.این یعنی نقض صریح حقوق بشر. مدافعان حقوق بشر یک پرونده قضایی در مورد ناپدید شدن ناگهانی ‘خورشید کولتر’ سیاستمدار کرد از استان ‘شیرناک’ تشکیل داده اند که از سال ۲۰۰۱ تاکنون مفقود است و اولین مفقودی ترکیه از زمره ناراضیان این کشور است.به گفته تحلیلگران سیاسی اردوغان امروز در تسخیر نیروهای میهنی است .
پاشنه آشیل اردوغان، اقتصاد است.البته که رای دهندگان اردوغان به او وفادارند، اما آنچه که بیش از آن برایشان اهمیت دارد، جیب هایشان است که خالیست.سطح درآمد مردم در سالهای اخیر پایین آمده است و سرمایه گذاری مستقیم خارجی که شاخص کلیدی جهت گیری اقتصادی است سقوط کرده است.کارشناسان، وخیمتر شدن اوضاع ترکیه را پیش بینی می کنند.
اردوغان و “نامه فدایت‌شوم” برای پوتین!
رجب طیب اردوغان پس از گذشت هفت ماه از قطع روابط میان آنکارا و مسکو نامه آشتی‌جویانه‌ای بابت انهدام جت روسی توسط نیروی هوایی ترکیه در نزدیکی مرز سوریه به ولادیمیر پوتین همتای روس خود ارسال کرد؛ نامه‌ای که کرملین آن را نامه “عذرخواهی” توصیف کرد اما آنکارا آن را تنها در حد اظهار تاسف دانست.
با این حال، محتوای نامه هرچه بود به مزاج پوتین خوش آمد و تصمیم گرفت تحریم‌های یک‌جانبه خود را علیه ترکیه که این روزها صنعت گردشگری‌اش به دلیل روی برگرداندن روس‌ها از سواحل این کشور با مشکل مواجه شده است، لغو کند.والتر پوش کارشناس مسایل خاورمیانه که تاکنون در بسیاری از موسسات مطالعاتی آلمان و اتریش فعالیت کرده است، در این‌باره به ایسنا می‌گوید: عذرخواهی ترکیه از روسیه سه دلیل عمده دارد. اول اینکه روس‌ها در حقیقت با اعمال تحریم‌های خود صدمه‌ای جدی به صنعت گردشگری ترکیه زدند، به گونه‌ای که دیگر اردوغان عواقب اقتصادی این مساله را کاملا درک کرده است. همچنین سیاست ترکیه در سوریه به هم ریخته و بی‌نظم است و ترکیه مانند دیگر کشورها یک افق روشن از تحولات و روند حل بحران سوریه در دست ندارد و در نهایت پوتین و اردوغان دو رهبر سیاسی در منطقه هستند اما با توجه به شرایط به نظر می‌رسد که پوتین شخصیتی سرسخت‌تر نسبت به اردوغان است.
یکی از نکات قابل توجه در تحولات اخیر سیاست خارجی ترکیه، پس از شش سال وقفه، امضای توافق بهبود روابط میان این کشور و اسراییل بعد از حمله به کشتی مرمره از سوی رژیم صهیونیستی و تعیین سه شرط از سوی اردوغان برای ترمیم روابط و مقارن شدن از سرگیری روابط با تل‌آویو با بهبود روابط با مسکو است. این کارشناس اتریشی در این‌باره نیز اظهار می‌کند: این نکته را نباید فراموش کنیم که بهبود روابط با روسیه همزمان با از سرگیری روابط با اسرائیل سه معنا دارد. نه اسرائیل و نه روسیه از پ.ک.ک حمایت نمی‌کنند. این در حالی است که آمریکا اگرچه یکی از متحدان آنکارا به شمار می‌آید اما با وجود مخالفت‌های مکرر ترکیه، با یگان‌های مدافع خلق شاخه مسلح حزب اتحاد دموکراتیک در سوریه در مبارزه علیه داعش همکاری می‌کند، دولت ترکیه این حزب را شاخه سوری (پ.ک.ک) دانسته و گروه تروریستی اعلام می‌کند.
به گفته او از سوی دیگر اردوغان به دلیل تلاش برای خاموش کردن تمام صداهای منتقدان در داخل با انتقادات گسترده‌ای از سوی گروه‌های حقوق بشری و سازمانهای بین‌المللی مواجه شده است. بر همین اساس، اردوغان با بهبود روابط با تل آویو و مسکو بر آن است که تبلیغات علیه خود را در این مناطق کاهش دهد. همچنین بهبود روابط با اسراییل و سوریه می‌تواند وابستگی ترکیه را به کشورهای عربی و غرب کاهش دهد.همچنین شفق باش، کارشناس مسایل ترکیه با اشاره به بروز تغییرات جدی در سیاست خارجه ترکیه به خصوص در حوزه خاورمیانه و منطقه دریای سیاه می‌گوید: می‌توان این رویکرد را نوعی روند عقلانی کردن دوباره سیاست خارجه این کشور نامید.وی ادامه می‌دهد: در همین راستا نامه اردوغان به پوتین بسیار مهم است. در درجه اول، این مساله را ثابت می‌کند که دولت ترکیه در نهایت به این درک رسیده است که بعضی مسائل باید هرچه سریع‌تر تغییر یابد.وی می‌افزاید: در واقع اردوغان از تنش‌های موجود با اسرائیل و روسیه در داخل کشور و برای جذب آرای محافظه‌کاران، ملی‌گرایان و جامعه اسلامی ترکیه استفاده کرد.
به گفته او، ارسال نامه دوستانه به پوتین را یک گام بسیار جدی در راستای حفظ روابط آنکارا با مسکو می‌توان تلقی کرد. همچنین این موضوع از نظر اقتصادی بسیار حائز اهمیت است زیرا از بعد اقتصادی دو کشور به یکدیگر نیازمند هستند. ترکیه در روسیه سرمایه‌گذاری‌های جدی انجام داده است و روسیه نیز در حوزه‌های مختلف اقتصادی ترکیه مشارکت داشته است و کاهش چشمگیر توریست‌های روسیه ضربه بسیار محکمی به صنعت گردشگری ترکیه زده است.
باش اضافه می‌کند: همچنین باید این نکته را مورد توجه قرار دهیم که خود روسیه نیز به خصوص پس از اعمال تحریم‌های اقتصادی و دیپلماتیک از سوی اتحادیه اروپا علیه مسکو در شرایط بسیار دشواری قرار دارد.